انتخاب رویکرد مناسب درمانی در میان انواع رویکرد ها و داشتن موضع مشخص نسبت به هر رویکرد برای هر دانشجویی که بخواهد به دور از تعصب و پیروی کورکورانه قدم در راه درمان بگذارد، فرایندی فرسایشی و سرشار از شک و تردید است.گاهی حتی کار به یاس و نا امیدی از تمامی رویکرد ها میکشد. جست و جو های وسواس گونه ی ما در میان شواهد ضد و نقیض به مقصد مشخصی ختم نمیشود.پس چه باید کرد؟ گویی ناچاریم با اطلاعات و دانش محدود خود دست به انتخاب بزنیم همانطور که در بخش های دیگر زندگیمان مجبور به این کار هستیم .انتخابی که شاید درست نباشد ولی بی برگشت نیست.انتخابی که شاید لازم نباشد چشم بسته تا آخر عمر حرفه ای خود به آن پایبند باشیم ولی برای شروع آن لازم است.
در نوشته ی پیش رو سعی شده است نگاهی همه جانبه به یکی از این رویکرد ها یعنی" رفتار درمانی" بشود.در پایان متن هم بنا به شواهد نظر شخصی خود را بیان میکنم.امیدوارم که این نوشته روشنگر راه دانشجویان و علاقه مندان روانشناسی باشد. همانطور که گفته شد دانش ما شاید نتواند برای اتمام حجت موضعمان با رفتار درمانی کافی باشد اما باید تا جایی که میشود از دریچه های مختلف به آن نگریست.طبق طبقه بندی شخصی ام انتقادات وارد شده به رفتار درمانی را به سه قسمت تقسیم کرده ام. اول انتقادات وارد شده روش رفتاردرمانی و ویژگی های فرضی آن :این بخش بیشتر شامل کج فهمی ها از رفتار درمانی،برچسب زدن به آن و گذاشتن خطای برخی از رفتار درمانگران به پای رفتار درمانی است.جلوتر به صورت مفصل به این انتقاد ها و جواب رفتار درمانی برای آن ها میپردازیم.بخش بعدی انتقادات مربوط به شواهد تجربی اثر بخشی رفتار درمانی در حیطه های مختلف است.این بخش گرچه دانش ما را راجع به اثرات رفتار درمانی به روز میکند و باعث میشود نگاهی عمل گرایانه به آن داشته باشیم ولی برای اتخاذ موضعمان به آن ناکافی است زیرا به همان تعداد که مقالات معتبری بر ضد اثر رفتارگرایی وجود حداقل به همان تعداد مقالاتی وجود دارد که اثر بخشی آن را تایید میکند.اما دسته ی سوم انتقاد ها که امیدوارم راهگشایمان باشد ،ضعف و اشکالات علمی در مبانی نظری و ویژگی های ذاتی رفتار درمانی است. در ابتدا باید در نظر داشت رفتار درمانی پیشینه ای طولانی ولی تاریخچه ای کوتاه دارد .مفاهیم و روش های بسیاری که اکنون جز رفتار درمانی به حساب می آیند در نیمه ی اول قرن حاضر توصیف شدند ولی در اواخر دهه پنجاه بود که رفتاردرمانی به صورت مجموعه ای دانش منظم و مرتب ارائه شد و تا دهه ی هفتاد طول کشید.آیزنک در سال 1959 رفتار درمانی را به عنوان "نظریه ی جدید یادگیری برای درمان اختلالات روانی تعریف کرد.پس باید این را در نظر داشت که بسیاری از روش های اصلاح و تغییر رفتار در واقع درمان نیست و فقط تغییر میدهد ولی درمان یک قدم جلوتر است.
از جمله ایراداتی که به رفتار درمانی وارد میشود عدم دادن بینش به مراجعان است اما بینش یکی از اصول درمان پایدار است و در تمامی درمان ها وجود دارد منتهی در رفتاردرمانی بدون وارد شدن به پیچیدگی های فلسفی و ذهنی به فرد بینش میدهیم و این بینش در آگاهی از تجربه به دست می آید.چه بسا بینش های عمیقی که صرفا وسیله ای برای توجیه عملکرد ناسازگارانه ی بیماران شده است.
یکی از کج فهمی های رفتار درمانی بی توجهی آن به رویداد های گذشته ی بیمار است.رفتار درمانی به گذشته بی توجه نیست و به صورت ساده لوحانه منکر آن نمیشود ولی برای رفتار درمانگر گذشته اولویت نیست زیرا که معتقد است فرد با تجربه های جدید میتواند گذشته ی خود را باز سازی کند تا اینجای کار گویی فسلفه رفتاردرمانی با رویکرد های نوین روانپویشی مانند روانپویشی کوتاه مدت فشرده(ISTDP) تفاوت چندانی ندارد.در واقع به غیر از روانکاوان اصیل کلاسیک که تعدادشان قلیل است بقیه ی آن ها رطب خوردگانی هستند که خود منع رطب میکنند.
یکی دیگر از انتقادات آزمایش های اسکینر و ثراندایک بر حیوانات و تعمیم آن ها به انسان است ولیکن همانطور که گفته شد رفتار گرایی از منابع مختلفی وام گرفته و با پژوهش های امروزه این ایرادات که مربوط به گذشته ی منابع اقتباسش است دیگر اعتباری ندارد.
بسیاری از روش های رفتار درمانی از جمله غرقه سازی برای بیماران قلبی یا دارای انطباق روانی شکننده ممنوع است.اما این محدودیت ها در بسیاری از تکنیک های رویکرد های دیگر به ویژه رویکرد های مواجه ای نیز صادق است .
انتقاد بعدی که بیشتر آن به انسان گرایان برمیگردد مربوط به مکانیکی بودن رفتار درمانی است و این تئوری توطئه که رفتار درمانگران ماموری سری از طرف حکومت ها هستند که ماموریت دارند کژکاری های رفتاری که در عملکرد و تولید افراد مشکل ایجاد میکنند را بر طرف کنند.به قول روانکاو ها سمپتوم ها و نشانه ها را تنها از حیطه ای به حیطه ی دیگر منتقل کنند.البته این نکته درست که تمرکز رفتار درمانی در کاهش علایم عینی و رفتار های مشکل ساز انسان هاست ولی مسایلی همچون همدلی و پذیرش بی قید و شرط و شکل گیری رابطه درمانی بیش از اینکه مربوط به رویکردی خاص باشد بخشی از "یک درمانگر خوب بودن " است.
طبق تحقیقات ومپولد "ابردرمانگران" یعنی درمانگرانی که جلسات درمانشان بسیار مفید بوده ، یک سری ویژگی های شخصیتی خاص مثل دوستانه بودن با مراجع را دارند و این موضوع هیچ ارتباطی با نوع درمان ندارد. اروین یالومدر کتاب هدیه ی درمان(ترجمه شده با عنوان هنر درمان) میگوید با هر رویکردی که داریم باید یک سری اصول مثل همدلی،خود افشایی ضروری و .. را داشته باشیم تا رابطه شکل بگیرد.پس عدم رعایت این مسائل فقط در رفتار درمانگران دیده نمیشود.
ادامه مطلب را در قسمت دوم مقاله مطالعه فرمایید . . .